Het is nog geen zes weken geleden dat ik terug ben uit het magische Puglia en toch voelt het als een eeuwigheid! Vol met goede voornemens ging ik begin september weer aan het werk; niet te veel dingen tegelijk doen. Afmaken waar je aan begint. Meer tijd nemen voor je dierbaren en voor jezelf. Meer tijd nemen… Dat was ook het belangrijkste onderwerp in de TIZ-gesprekken die ik afgelopen weken mocht voeren voor ons nieuwe initiatief Toekomst In Zicht. Ik sprak met vijfendertig mensen die een aantal jaar vóór hun pensioen staan en meededen aan TIZ om nieuwe inzichten en inspiratie op te doen voor de periode na hun pensioen. De helft van hen kijkt uit naar hét pensioen. Meer tijd voor de (klein)kinderen, reizen, hobby’s, meer maatschappelijk bezig zijn en minder druk. Een kwart ziet er tegenop; wat ga ik doen met al die tijd, doe ik er dan nog wel toe, hoe gaat dat thuis, vinden mijn partner en ik elkaar dan nog wel leuk genoeg. En een kwart wil helemaal niet met pensioen maar blijven doorwerken; ik doe wat ik leuk vind, heb nog veel energie en stop wanneer ik geen relevantie meer heb of niet meer kan.
Veel verschillende meningen en wensen maar allemaal op zoek naar hét recept van succesvol ouder worden. Volgens Andre van Leijenhorst (70), praktiserend ouderenpsycholoog, moeten we het onszelf als we ouder worden niet te makkelijk maken. Een pensioen met kleinkinderen, mooie reizen en een plukje vrijwilligerswerk is wat hem betreft niet genoeg. Ook na het pensioen moeten we wat ambitieus blijven, dus niet alleen maar doen wat we leuk vinden. We moeten onszelf uitdagen, zinvol blijven, vaart in het leven houden. Ambitie geeft ook op latere leeftijd levenskracht en vitaliteit. En dat komt dicht bij geluk, meent Van Leijenhorst. De visie van Van Leijenhorst wordt gesteund door verreweg de meeste deelnemers aan het onderzoek ‘De yep van tegenwoordig’ dat I&O Research uitvoerde in opdracht van Trouw. Zeven op de tien ouderen wil zich na de pensionering per se nuttig blijven voelen, de helft wil een zinvolle bijdrage leveren aan de samenleving. Maar hoe doe je dat, als je je werkkring hebt verlaten?
Movisie, het kennisinstituut voor sociale vraagstukken, liet onderzoeken in hoeverre zingeving een rol speelt bij de vrijwillige inzet (iets voor een ander doen). Movisie ziet vier redenen. Iets voor een ander doen wordt ervaren als goed voor de eigen gezondheid (zolang die activiteiten maar wel kwaliteit hebben en verdiepend zijn). Het is een manier om contact te leggen met (nieuwe) vrienden, kennissen en interessegenoten. Wie zich aansluit bij een groep die dezelfde doelen nastreeft, zal daar waarschijnlijk gelijkgestemden treffen, maar ook andersdenkenden aan wie je jouw eigen mening kan toetsen. Tot slot is ook de wederkerigheid een bron van zingeving: minstens zo belangrijk als het krijgen van hulp is het kunnen geven van hulp. Ook ziet Movisie dat veel mensen in die derde levensfase verbinding zoeken met iets dat groter is dan zijzelf: een verticale verbinding met iets hogers (een god?), of een horizontale verbinding met groepen mensen of een ideaal.
Die nieuwe verbindingen en ervaringen worden gebruikt als verhaallijnen die hun levensscript vormen. Dat blijkt een belangrijk instrument waarmee mensen stabiliteit, continuïteit en identiteit verwerven in hun leven. “Het leven is een boek. En de kunst is niet nu al te gaan terugbladeren. Je moet jezelf de vraag stellen: wat voor een soort boek wil je straks geschreven hebben? Is dat een ontdekkingsreis, een erotische roman, een thriller? En welke rol speel jijzelf daarin? Wat Van Leijenhorst hiermee wil zeggen is: blijf schrijven, ook als je formeel met pensioen bent, en werk actief aan de volgende pagina’s. “Je kunt je zelfs de vraag stellen: zou je dit levensboek aanraden aan anderen?”